Portugese rooms-katholieken in Etty Hillesums voetstappen

Westerbork

Puur toevallig volgde ik begin 2017 een cursus over filosofie georganiseerd door Maria Luísa Ribeiro Ferreira, oud-hoogleraar aan de Universiteit van Lissabon. De cursus komt eenmaal per week samen in de Capela do Rato. De legendarische kapel en kapelaan Tolentino de Mendonça werden reeds genoemd in mijn vorige post. Ik kende Luísa van het tweede internationale Etty Hillesum congres dat in januari 2014 in Gent plaats had gevonden. Ze vertelt me dat een groep van ongeveer 50 parochianen onder leiding van José Tolentino de Mendonça in juli een pelgrimsreis naar Nederland wil maken met als thema ‘In de voetstappen van Etty Hillesum’. En ja, zou ik misschien een handje kunnen helpen omdat ik bekend ben met de taal, de gebruiken van het land en natuurlijk met het werk van Hillesum.

José Tolentino de Mendonça (1965), lezend in het dagboek van Etty Hillesum in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Ik geef talloze suggesties en men besluit allereerst om de twee laatste dagen in Kamp Westerbork door te brengen. Het kamp waar Hillesum vele weken verbleef en waar ze haar brieven schreef werd duidelijk als doel beschouwd. Aangezien we geen toestemming kregen voor een mis in Westerbork worden de dagen daar besloten in een kerk in Assen waar Tolentino de Mendonça welkom is om de dagelijkse mis op te dragen.

Amsterdam

De overige drie dagen bezoeken we het Joods Cultureel Kwartier, de Gabriël Metsustraat 6, het Museumplein en het Rijksmuseum. We maken een voettocht georganiseerd door Gilde Amsterdam door Amsterdam Zuid en komen langs het huis van Spier, wandelen over de Stadionweg, door de Beethovenstraat, en eindigen op het Roelof Hartplein.

Spinoza

Ook brengen we een bezoek aan de prachtige Portugese synagoge en de Portugese begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel waar de van oorsprong Portugese ouders van Spinoza liggen. Begin zeventiende eeuw werden zijn ouders gedwongen hun geboorteland te ontvluchten. In Portugal werden de Joden wreed achtervolgd door de Inquisitie en velen onder hen weken uit naar Amsterdam om te ontkomen aan de brandstapel van de autodafe’s. Aangezien Spinoza – na haar echtgenoot – de belangrijkste man is in het leven van Luísa kon ze niet nalaten ons mee te nemen naar het Spinozahuis in Rijnsburg.

De dagen in Amsterdam begonnen met een mis opgedragen door Tolentino, eerste dag in de Obrecht kerk en de tweede in Ons’ Lieve Heer op Zolder. Hier ontdekten we dat in het ‘tolerante’ zeventiende-eeuwse Nederland de mensen niet vrij waren om hun godsdienst in het openbaar te belijden, tenzij men gereformeerd was.

Naar Deventer

Op de derde dag verlieten we Amsterdam en gingen richting Deventer. Aan de oever van de IJsel, in de schaduw van het Etty Hillesum monument, droeg Tolentino een mis op in de vrije natuur. Daarna wachtte ons een warm welkom in het Etty Hillesum Centrum met twee prachtige lezingen verzorgd door Marijke Dijkstra en Cathelein Aaftink.

Tenslotte werd op de vierde en vijfde dag Kamp Westerbork bezocht.

Aantekeningen bij Portugese rooms-katholieken in Etty Hillesums voetstappen

• Zie ook mijn auteurspagina op deze website.